Οι φόβοι που ακινητοποιούν και η ζωή που περιμένει

Συχνά πολλοί ενήλικες αναφέρουν ότι ταλαιπωρούνται από φόβο και έντονο άγχος που προσανατολίζεται απέναντι σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση, όπως ένα ζώο ή έντομο, η χρήση ανελκυστήρα, το σκοτάδι, οι αρρώστιες κλπ.

Αρχικά, πρέπει να σημειωθεί ότι η έννοια του φόβου διαφοροποιείται από εκείνη της φοβίας. Ο φόβος αναφέρεται σε ένα πραγματικό, αντικειμενικό γεγονός και αποτελεί υγιή λειτουργία του οργανισμού δεδομένου ότι μας κινητοποιεί στο να αντιμετωπίσουμε την συγκεκριμένη κατάσταση, να αντιληφθούμε τον κίνδυνο και να διασφαλίσουμε την προστασία μας. Αν δεν νιώθουμε φόβο μπροστά σε πρωτόγνωρες, ανοίκειες ή και επικίνδυνες συνθήκες κινδυνεύουμε να κάνουμε βιαστικές κινήσεις που ενδεχομένως απειλούν την ασφάλειά μας.

Από την άλλη πλευρά, η φοβία αφορά αντικείμενα ή καταστάσεις που δεν ενέχουν πραγματικό κίνδυνο ή που η αγωνία που τους αντιστοιχεί είναι δυσανάλογη με την ένταση του συναισθήματος που βιώνουμε. Ως παράδειγμα μπορεί να αναφερθεί η αγωνία μπροστά στη χρήση ανελκυστήρα που μας αναγκάζει να χρησιμοποιούμε τις σκάλες ανεβαίνοντας συχνά πολλούς ορόφους ή η φοβία για το αεροπλάνο.

Αναμφίβολα, οι καταστάσεις στις οποίες απευθύνονται οι φοβίες είναι τέτοιες που δυσκολεύουν αρκετά την καθημερινότητα του ατόμου και σε πρακτικό επίπεδο δημιουργώντας εμπόδια στη δραστηριότητά του, αλλά και στη συναισθηματική του ζωή δεδομένου ότι αντιλαμβάνεται τη «μη- λογική» φύση τους και εμπλέκεται σε μία διαδικασία κατευναστικών προσπαθειών. Είναι όμως σημαντικό να τονιστεί ότι ενώ σε λογικό επίπεδο δεν είναι κατανοητές, στο ψυχικό πεδίο συναντούν το αντίκρυσμά τους. Όσο κανείς προσπαθεί απλώς να κατευνάσει το συναίσθημά του υπενθυμίζοντας στον εαυτό του τη μη λογική αιτία της φοβίας, απομακρύνεται από την ουσία της ύπαρξής της καταγράφοντας παράλληλα τη σκέψη του ως παράλογη και ύποπτη, κάτι που δεν ευσταθεί.

Το αντικείμενο της φοβίας είναι μη σχετιζόμενο με την αιτία που την κινητοποιεί. Σύμφωνα με την υπαρξιακή θεώρηση, πίσω από το αντικείμενο της φοβίας βρίσκεται ένα έντονο υπαρξιακό άγχος και συνεπώς επιθυμία για ζωή στην οποία δεν έχει δοθεί η απαραίτητη προσοχή. Το άτομο στην προσπάθειά του να απομακρύνει το βλέμμα του από τα ζητήματα εκείνα που πραγματικά το απασχολούν συγκεντρώνει την αγωνία του σε ένα αντικείμενο ή κατάσταση που καθίσταται πλέον φοβικό και τείνει να το αποφεύγει. Αυτό όμως που στην πραγματικότητα αποφεύγει είναι η ανάληψη ευθύνης απέναντι στον τρόπο που επιθυμεί να ζει και να σχετίζεται. Στην αγοραφοβία για παράδειγμα το αίσθημα εγκλωβισμού μπορεί να αντιστοιχεί σε πραγματικό εγκλωβισμό σε ψυχικό και υπαρξιακό επίπεδο τη στιγμή που λόγου χάρη το άτομο ζει σε μία σχέση χωρίς προσωπικούς όρους και χωρίς συνθήκες χαράς, δημιουργίας και ικανοποίησης.

Η ψυχοθεραπευτική διαδικασία στην περίπτωση των φοβιών βοηθά να διαφωτιστούν οι πλευρές εκείνες του ανθρώπινου ψυχισμού που έχουν εγκλωβιστεί, αποσιωπηθεί και «σκοτεινιάσει». Λαμβάνοντας υπόψη όλες τις πτυχές της ζωής και το πλέγμα των σχέσεων του ατόμου και μην επικεντρώνοντας αποκλειστικά και μόνο στην επούλωση του «συμπτώματος» , η φοβία γίνεται κατανοητή αναδεικνύοντας την επιθυμία που κρύβεται πίσω από το φοβικό αντικείμενο. Αντιμετωπίζοντας τον κάθε άνθρωπο ως μοναδική οντότητα με τις προσωπικές του αξίες και όρους ύπαρξης, μπορούμε να καταλάβουμε τη λογική της φοβίας και να την αξιοποιήσουμε. Μπορούμε να διακρίνουμε στην επιλογή της φοβίας την ανάγκη να αναζητηθεί ένα τρόπος νοηματοδότησης της ζωής τη στιγμή που η φοβία έρχεται για να επισκιάσει τα κενά που προκαλούν άγχος. Αν μείνουμε με στείρο τρόπο στη θεραπεία της φοβίας για παράδειγμα του σκοταδιού θα ανάψουμε περισσότερα φώτα ή θα προσπαθήσουμε να περνάμε όλο και περισσότερο χρόνο σε σκοτεινές συνθήκες. Αν σε έναν ενήλικα που «φοβάται» το σκοτάδι συστήσουμε τέτοια τεχνάσματα ώστε να μην το φοβάται, καταλήγουμε στο να τον υποτιμάμε τη στιγμή που τον αντιμετωπίζουμε σαν παιδάκι και του προτείνουμε «συνταγές παρηγορητικής» αντίστοιχες με ένα παραμύθι ή ένα αρκουδάκι για τον ύπνο.

Το ζητούμενο στη θεραπεία της φοβίας ενός ενήλικα είναι να «φωτιστούν» επί της ουσίας οι εσωτερικές εκείνες πλευρές μας που έχουν μείνει στη σκιά και αναζητούν κατανόηση, ανάδειξη και αξιοποίηση. Να εντοπιστούν ακόμη οι παράγοντες εκείνοι που δυσκολεύουν το άτομο να οδηγήσει τις επιθυμίες του- με αποτέλεσμα τη δημιουργία της φοβίας- και να αναζητηθούν λύσεις που θα απομακρύνουν τα εμπόδια.

Είναι επομένως σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι η φοβία αυτή καθαυτή δεν είναι το πραγματικό εμπόδιο που έχουμε να εξολοθρεύσουμε. Η φοβία είναι το παράγωγο της καλυμμένης προσωπικής μας δυσκολίας που αντιστοιχεί σε επιθυμία ζωής.

Όσο η ζωή περιμένει, οι φόβοι θα μας ακινητοποιούν.

Αλλά όσο η δυσκολία μας γίνεται αποδεκτή και αντικείμενο επεξεργασίας, τόσο θα γεμίζουμε την καθημερινότητά μας με αντικείμενα, σχέσεις και καταστάσεις που μπορούμε να χαιρόμαστε και όχι να αποφεύγουμε. 

Μαριέττα Μαλτά

Ψυχολόγος, M,Sc.- Θεραπεύτρια Οικογένειας

Ειδίκευση στη Συστημική- Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία και τη Θεραπεία Οικογένειας για παιδιά, εφήβους και ενήλικες

τηλ. 698 1898 376- 210 61 23 239

δι/νση: Αριστείδου 1 & Βορέα, Μαρούσι

website: www.mariettamalta.gr